5.Sınıf 1. Ünite;Güneş, Dünya ve Ay

GÜNEŞİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

A- Güneş'in Yapısı

Güneş'in yapısı gazlarda oluşmuştur.
Güneş'in çok büyük bir kısmı hidrojen atomlarından
oluşmaktadır. % 71 Hidrojen, % 26,5 Helyum, % 2,5
diğerleri bulunur.
Güneş'in Katmanları
Güneş'inde Dünya gibi katmanları vardır.
Güneş'in katmanları iç katmanlar ve Güneş Atmosferi
olarak ikiye ayırabiliriz.

B- Güneş'in Özellikleri

 Güneş gazlardan meydana gelmiştir.
 Güneş, Güneş sisteminin merkezinde yer almaktadır.
 Güneş sistemindeki en büyük gök cismidir.
 Güneş büyük bir gök cismi olduğu için, çekim kuvveti
diğer gezegenlerden daha fazladır.
 Güneş'in şekli küredir. Şekli top gibi yuvarlaktır.
 Güneş ısı ve ışık kaynağımızdır.
 Samanyolu galaksisi içerisinde bulunan 200.000 yıldızdan bir tanesidir.
 Güneş, Samanyolu galaksisinin etrafında dolanır.
 Güneş orta büyüklükte bir yıldızdır.
 Dünya'ya olan uzaklığı yaklaşık 150 milyon kilometredir.
 Güneş'in 5 milyar yaşındadır.
 Güneş'in oluşumu gaz ve toz bulutlarından meydana
gelmiştir.
 Güneş beyaz renkte ışık yaymaktadır.
 Güneş kendi ekseni etrafında dönme ve Samanyolu
galaksisi içerisinde dolanma hareketi yapmaktadır.
 Kendi ekseni etrafında bir turunu 25 günde tamamlar.
 Güneş kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru
döner. (Saat yönünün tersi.)
 Güneş'in çapı Dünya'nın 109 katıdır.
 Güneş'in sıcaklığı yüzeyinde 6.000 çekirdeğinde ise
15 milyon santigrat derecedir. (Yaklaşık değerler)
 Güneş'te diğer yıldızlar gibi doğar, büyür ve enerjisi
biterek ölecektir.
 Güneş yüzeyinde kısmen soğuk olan kısımlar bulunur.
Bu bölgelere Güneş Lekeleri denir.
 Kendi yaptığı teleskopla Güneş'te oluşan lekeleri ilk
gözlemleyen kişi Galileo Galilei'dir.
 Galileo Galilei Güneş lekelerinin hareket ettiğini gözlemleyerek Güneş'in kendi ekseni etrafında döndüğünü bulmuştur.
 Güneş'te meydana gelen patlamalar sayesinde etrafa
çok fazla enerji yayılır.

C- Güneş'in Önemi

 Canlıların yaşayabilmesi için Güneş'e ihtiyacı vardır.
Kullandığımız enerjinin büyük kısmını Güneş'ten elde
etmekteyiz.
 Güneş'ten yayılan enerjinin çok az bir kısmı Dünya'ya
ulaşmaktadır.
 Milyarlarca yıldan beri Güneş'in enerjisi bitmemiştir.
Güneş'in yapısındaki hidrojen gazları bittiğinde Güneş'in ömrü bitecektir. Güneş'in bu enerjisini içerisinde hidrojen atomlarının helyum atomlarına dönüşmesi neden olmaktadır.
 Güneş'ten yararlı ışınlar yanında zararlı ışınlarda
gelmektedir. Bu zararlı ışınlar canlılara zarar verebilir.
 Güneş'te meydana gelen patlamalar iletişim araçlarına (Radyo, televizyon) etki ederek iletişimin bozulmasına neden olmaktadır.
D- Güneş Modeli
Cisimlerin büyüklükleri bakıldıkları uzaklıklara göre farklı algılanır. Cisimlerden uzaklaştıkça küçük görünürler.
Buna perspektif etkisi denir.
Güneş Dünya'dan çok uzakta olduğu için Ay ve Güneş aynı
büyüklükte görünür. Güneş, Dünya ve Ay'dan büyüktür.
 Güneş içerisine yaklaşık 1 milyon 300 bin Dünya sığabilir.
 Dünya'nın çapı ayın çapının 4 katıdır, Güneş'in çapı
Dünya'nın 109 katıdır.
 Dünya, Güneş ve Ay modeli oluşturulduğunda Yaklaşık
olarak Ayın yarıçapı 1 cm olacak şekilde model oluşturduğumuzda Dünya 4 cm, Güneş ise yaklaşık 400 cm
büyüklüğünde yapılmalıdır.
 Güneş futbol topu büyüklüğünde çizersek, Dünya'yı
yarım pirinç tanesi büyüklüğünde çizmeliyiz.

AYIN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

A- Ay'ın Yapısı ve Özellikleri

 Ay, Dünya'nın tek doğal uydusudur.
 Ay, Dünya'ya en yakın gök cismidir.
 Ay'ın çapı Dünya'nın çapının 1/4'ü kadardır.
 Dünya içerisine 64 Ay sığabilir.
 Güneş, Dünya ve Ay'ın büyüklüklerini karşılaştırdığımızda, Güneş basketbol topu, Dünya nohut tanesi, Ay
ise mercimek büyüklüğünde olurdu.
 Ay'ın şekli küreye benzer.
 Ay'ın atmosferi yok denecek kadar azdır. (Yok kabul
ediliyor.)
 Ay'da hava basıncı yoktur.
 Ay'ın toprak yapısı, Dünya'nın toprak yapısından
farklıdır.
 Ay'ın katmanları vardır, fakat Dünya'nın katmanlarından farklıdır.
 Ay'ın atmosferi olmadığı için yağış, rüzgar gibi hava
olayları Ay'da görülmez.
 Atmosferin olmaması gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkını artırır.
 Ay'ın yüzeyi ince bir toz tabakası bulunmaktadır.
 Ay'a giden astronotların Ay'da bıraktıkları ayak
izleri bozulmadan kalır.
 Ay'da su yoktur.
 Ay'ın yüzeyi pürüzsüz değildir. Ay'ın yüzeyinde dağlar, vadiler ve kayalıklar bulunmaktadır.
 Ay'ın yüzeyinde birçok krater bulunmaktadır. Ay'ın
yüzeyine çarpan meteorlar kraterleri oluşmuştur.
 Dünya'ya ortalama uzaklığı 384.000 km'dir. (Ay'ın
Dünya'ya olan uzaklığı değişmektedir.)
 Ay'ın kendi ekseni etrafında ve Dünya etrafından
dönüş süreleri eşittir. (27 gün 8 saat) Bu nedenle Ay-
'ın hep aynı yüzünü görürüz.
 Ay'ın Dünya tarafından görünmeyen yüzeyine Karanlık yüz denir.
 Ay'ın aynı görünüşe (Aynı evreye) ulaşması 29,5 gün
sürer.
 Ay ışık kaynağı değildir, Güneş'ten aldığı ışığı yansıtır.
 Ay'ın çekim kuvveti Dünya'dan azdır.
 Ay diğer gök cisimlerine göre küçük olmasına rağmen
gökyüzünde büyük görünür. Bunun nedeni Ay'ın Dünya'ya yakın olmasıdır.
 Ay'ın karanlık görülen yerlerine Ay Denizi, Ay'ın
aydınlık görülen kısımlarına ise Ay Dağı denir.
 Ay yüzeyinde bulunan taş ve tozların oluşturduğu
gevşek tabakaya regolit denir.
 Ay'a ilk kez ayak basan astronot Neil Armstrong'dur.
B- Ay'da Yaşam Olmamasının Nedenleri nelerdir
1. Ay'da atmosfer (hava, oksijen) yoktur.
2. Ay'da su yoktur.
3. Ay'ın gece ve gündüz sıcaklık farkı çok fazladır.
4. Ay'ın yer çekimi çok azdır. Atmosfer oluşamaz.
5. Güneşten gelen zararlı ışınların Ay yüzeyine ulaşması
canlılara zarar verir.
6. Uzaydan gelen meteorların olması.
7. Besin bulunmaması.
C- Ayda Yaşam Olması için neler yapılabilir
1. Canlıların yaşayabileceği fanuslar yapılabilir.
2. Yer altına yaşam alanları kurulabilir.
3. Gece ve gündüz arasındaki zaman çok olmasından
dolayı, canlıların yaşaması için gerekli enerji depo
edilmelidir.
4. Ay şartlarına uyum sağlayabilecek canlıların araştırılarak bulunması ve genetik olarak zor şartlara uygun
hale getirilmesi gerekir.

Ay, Dünya'nın doğal uydusudur.
Ay, Dünya'ya en yakın gök cismidir.

A- Ay'ın Hareketleri

 Ay, Dünya gibi hareket halindedir.
 Ay'ın üç çeşit hareketi vardır.
 Ay'ın hareketleri: Kendi ekseni etrafında, Dünya
etrafında ve Güneş etrafında hareket eder.
 Ay'ın kendi ekseni etrafında ve Dünya etrafındaki
hareketini yaklaşık 27 günde tamamlar. (27 gün 8 saat)
 Ay evreleri yaklaşık 29 günde tamamlanır, bu süreye
1 ay denir. (29 gün 12 saat)
 Ay, Dünya etrafında bir kez döndüğünde, kendi ekseni etrafında da bir kez dolanır.
 Dünya'dan Ay'a bakıldığında Ay'ın hep aynı tarafı
görülür. Kendi ekseni etrafında ve Dünya etrafında
dönme süresi eşit olduğu için aynı yüzü görünmektedir.
 Ay'ın Dünya'dan görülmeyen tarafına Ay'ın karanlık
yüzü denir.
 Ay'ın Güneş etrafındaki hareketi Dünya ile eş zamanlı olarak 365 gün 6 saattir.
 Ay, Dünya ve kendi ekseni etrafında batıdan doğuya
doğru (Saat yönünün tersi veya sağdan sola) döner.

B- Ay Neden Değişik Şekillerde Görünür

 Gece gökyüzüne baktığımızda Ay'ın farklı şekillerde
görmekteyiz.
 Bunun nedeni Ay ışık kaynağı olmadığı içindir.
 Eğer ışık kaynağı olsaydı Güneş gibi hep aynı şekli
görecektik.
 Ay Güneş'ten aldığı ışığı yansıtmaktadır.
 Ay, Dünya etrafındaki yerine göre farklı şekillerde
görünmektedir.

C- Ayın Evreleri

Ay, Dünya etrafındaki yerine göre farklı şekillerde
görünmektedir.
 Ay ışık kaynağı değildir.
 Ay, Güneş'ten aldığı ışığı yansıtmaktadır.
 Ay her gece farklı şekillerde görünür. Buna ayın evreleri denir.
 Ay'ın 4 ana, 4 ara evresi olmak üzere 8 evresi bulunur.
 Ay'ın ana evreleri yaklaşık bir hafta sürer.

1.Yeni Ay
Ay, Güneş ile Dünya arasına girdiğinde, yeni ay evresi
oluşur.
Ay'ın karanlık bölgesi Dünya'ya dönük olduğu için Ay
gökyüzünde görülmez.

2. Hilal
Ay, Güneş'in doğusunda olduğu zamanda görülür. Dünya'-
dan bakıldığında Ay ters "C" harfi gibidir.

3. İlk Dördün
Bir hafta sonra Ay'ın sağ tarafının aydınlandığı evredir.
Ay'ın şekli D harfine benzer.

4. Şişkin Ay
Ay, ilk dördün evresi ile dolunay evresi arasında görülen
ara evredir.

5. Dolunay
Bir hafta sonra Dünya, Güneş ve Ay'ın ortasındadır.
Ay'ın parlak tarafı Dünya'ya bakmaktadır.

6. Şişkin Ay
Şişkin ay, dolunay evresi ile son dördün evresi arasında
görülen ara evredir.

7. Son Dördün
Bir hafta sonra Ay'ın sol tarafı aydınlandığı evredir.
Ay'ın şekli ters D harfine benzer.

8. Hilal
Ay, Güneş'in doğusunda olduğu zaman gerçekleşir.
Dünya'dan bakıldığında Ay "C" harfi gibi görünür.

Not:
 Türk bayrağındaki hilal şekli son dördün ile yeni
ay arasında görülür.
 Hicri takvim Ay'ın Dünya etrafındaki hareketi esas
alınarak yapılmıştır.
 Ay'ın Dünya etrafındaki hareketinden dolayı deniz ve
okyanus sularında yükselme ve alçalma gerçekleşir, buna gelgit (Med cezir) denir.
 Ay'ın ilk haritasını çizen bilim insanı Ali Kuşçu'dur.

A- Güneş, Dünya ve Ay'ın Dönüş Yönleri
Güneş Dünya ve Ay'ın Dönüş Yönleri

Güneş'in Dönüş Yönü
1. Güneş kendi ekseni etrafında saat yönünün tersinde
dönmektedir.
2. Güneş'te, Samanyolu galaksisi içerisinde dolanma
hareketi yapmaktadır.

Dünya'nın Dönüş Yönü
1. Dünya kendi ekseni etrafında saat yönünün tersinde
dönmektedir.
2. Dünya kendi ekseni etrafında bir turunu 24 saatte
tamamlar.
3. Dünya, Güneş etrafında saat yönünün tersinde dolanmaktadır.
4. Dünya, Güneş etrafında bir turunu 365 gün 6 saatte
tamamlar.
5. Gündüz gökyüzünde Güneş'in farklı yerlerde olduğunu
görürüz.
6. Bunun sebebi Dünya'nın kendi ekseni etrafında dönme hareketi yapmasıdır.

Ay'ın Dönüş Yönü
1. Ay kendi ekseni etrafında saat yönünün tersinde
dönmektedir.
2. Ay, Dünya ve Güneş etrafında saat yönünün tersinde
dolanmaktadır.
3. Ay'ın kendi ekseni etrafında dönme süresi ile Dünya
etrafında dolanma süresi eşit olduğu için Ay'ın hep
aynı yüzünü görürüz.
4. Ay'ın Dünya tarafından görülmeyen yüzüne karanlık
yüz denir.

Özetle
Güneş, Dünya ve Ay'ın hepsi aynı yönde dönmektedirler.
Güneş, Dünya ve Ay saat yönünün tersi veya batıdan
doğuya veya sağdan sola doğru dönmektedir.